پایان نامه یکی از مراحل اصلی تحصیلی برای دانشجویان مقطع دکترا و کارشناسی ارشد است. دانشجویان در این مقاطع تحصیلی بدون انجام تحقیقات در زمینه تخصصی تحصیلی خود و نگارش آنها تحت عنوان پایان نامه امکان دریافت مدرک تحصیلی را نخواهند داشت. نگارش پایان نامه دارای اصول مختلفی است که دانشجویان بایستی به طور کامل اصول مربوط به نگارش بخش‌های مختلف پایان نامه را مد نظر داشته باشند. یکی از بخش‌های بسیار مهم در انجام تحقیقات و نگارش پایان نامه، بخش روش تحقیق است که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این مطلب قصد داریم انواع روش تحقیق در پایان نامه را برشماریم و به تعریف هر یک از آنها بپردازیم.
روش تحقیق در پایان نامه
پایان نامه دارای 6 فصل اصلی است که فصل دوم از نگارش آن به معرفی روش تحقیق در انجام تحقیقات اختصاص خواهد داشت. منظور از روش تحقیق ابزار و راه حل‌های رسیدن به نتیجه در رابطه با یک مسئله خاص است و هدف از نگارش آن کمک به فهم بیشتر نتایج برای خوانندگان پایان نامه است. همچنین محققانی که در آینده قصد دارند نتایج کسب شده در پایان نامه را در یک محیط تحقیقاتی جدید و یا با در نظر گرفتن متغیرهای جدید مورد بررسی قرار دهند، می‌توانند از بخش روش تحقیق یا همان فصل سوم پایان نامه استفاده‌های فراوانی داشته باشند. روش تحقیق در پایان نامه بسته به موضوع انتخابی و هدف تحقیقات متفاوت خواهد بود که در ادامه به معرفی انواع آن می‌پردازیم.
انواع روش تحقیق در پایان نامه
روش تحقیقات معمولاً بسته به فاکتورهای مختلف به گروه‌های مختلفی تقسیم خواهد شد:
انواع روش تحقیق در پایان نامه از نظر هدف
تحقیقات بسته به هدف خود به 3 گروه بنیادی، کاربردی و اقدام پژوهی تقسیم می‌شوند.
تحقیق بنیادی
تحقیقات بنیادی یا تحقیقات محض به تحقیقاتی گفته میشود که به طور مستقیم روی یک موضوع کاربردی تمرکز نمی‌کنند و تنها علم و سواد جامعه علمی را در یک زمینه تخصصی بالا می‌برند. نتایج این تحقیقات معمولاً به طور غیر مستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ به این ترتیب که تحقیقات کاربردی و عملی توسط محققان آینده، از نتایج این تحقیقات بهره مند خواهند شد.
تحقیق کاربردی
تحقیقات کاربردی به تحقیقاتی اطلاق میشود که به طور مستقیم بر روی یک موضوع کاربردی و عملی تمرکز می‌کنند و به دنبال یافتن راه حل‌هایی برای مشکلات حاضر هستند. این تحقیقات معمولاً بر پایه تحقیقات بنیادی انجام شده توسط محققان پیشین انجام می‌گیرد.
تحقیق اقدام پژوه
تحقیقات اقدام پژوه نیز تحقیقاتی هستند که روی یک موضوع و شرایط خاص متمرکز می‌شوند و به دنبال یافتن راه حل برای آن هستند.
انواع روش تحقیق در پایان نامه از نظر نحوه گردآوری اطلاعات
تحقیقات بسته به نحوه جمع آوری داده به 2 گروه توصیفی و آزمایشی تقسیم می‌شوند.
تحقیق توصیفی
روش تحقیق توصیفی خود به 4 دسته تحقیقات پیمایشی، تحقیقات همبستگی، تحقیقات اقدام پژوهشی و تحقیقات علی پس از وقوع تقسیم میشود.
منظور از تحقیق پیمایشی تحقیقی است که برای بررسی توزیع ویژگی‌های یک جامعه آماری به کار گرفته میشود و به 3 روش مقطعی، طولی و روش دلفی انجام می‌گیرد. روش مقطعی بررسی یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی به خصوص و روش طولی نیز بررسی یک صفت در طول یک بازه زمانی را در بر می‌گیرد. منظور از روش دلفی بررسی اتفاق نظر جمعی از اعضا در رابطه با یک اتفاق خاص است.
در تحقیقات همبستگی رابطه بین متغیرها بر اساس هدف تحقیق مشخص میشود.
تحقیقات اقدام پژوهشی مربوط به توصیف شرایط یا پدیده‌های مربوط به یک فرایند را شامل می‌شوند.
و در نهایت تحقیقات علی به تحقیقاتی گفته میشود که در آن محقق به بررسی علل مربوط به متغیر وابسته میپردازد.
تحقیق آزمایشی
تحقیقات آزمایشی نیز به 3 نوع آزمایشگاهی، میدانی و طبیعی تقسیم میشود.
تحقیقات آزمایشگاهی به تحقیقاتی اطلاق میشود که آزمایش در یک محیط کاملاً تحت کنترل و با توانایی ثابت نگه داشتن سایر متغیرها انجام میشود.
منظور از تحقیقات میدانی تحقیقاتی هستند که محقق تنها توانایی کنترل برخی از متغیرهای تأثیرگذار را دارد.
تحقیقات طبیعی نیز تحقیقاتی هستند که معمولاً پس از وقوع برخی اتفاقات طبیعی مانند سیل و زلزله انجام می‌گیرند و قصد اندازه‌گیری تلفات حادثه و بررسی واکنش افراد را دارند.
انواع روش تحقیق در پایان نامه از نظر موضوع
تحقیقات بسته به موضوع، سؤالات و دامنه پژوهش به 2 گروه میدانی و آزمایشگاهی تقسیم می‌شوند.
تفاوت تحقیقات میدانی و آزمایشگاهی همان طور که قبلاً نیز اشاره شد، به توانایی محقق در رابطه با کنترل متغیرهای تأثیرگذار بر نتیجه مربوط است. در تحقیقات آزمایشگاهی تمامی متغیرهای تأثیرگذار کنترل میشود، در حالی که در تحقیقات میدانی محقق تنها قادر است برخی از آنها را تحت کنترل درآورد.
انواع روش تحقیق در پایان نامه از نظر زمان
تحقیقات بسته به زمان مد نظر تحقیقات به 2 گروه گذشته نگر و آینده نگر تقسیم می‌شوند.
تحقیقات گذشته نگر
این تحقیقات به بررسی اثرات و پیامدهای احتمالی اتفاقی می‌پردازند که در گذشته اتفاق افتاده است و اثرات آن در حال حاضر قابل مشاهده است.
تحقیقات آینده نگر
در این نوع از تحقیقات محقق به بررسی اثرات احتمالی یک حادثه و پیامدهای آن در آینده خواهد پرداخت.
آیا تا به حال تجربه استفاده از انواع روش تحقیق در پایان نامه را داشته‌‍‌اید؟ از کدام نوع روش تحقیق در پایان نامه خود استفاده کرده‌اید و چرا؟ نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
