شاخص quartiles چیست؟

هنگامی که شما می‌خواهید مقاله‌ای را به عنوان مرجع جهت استناد به آن پیدا کنید، باید از اعتبار مقاله و مجله‌ای که آن مقاله را به چاپ رسانده است، اطمینان حاصل نمایید. هم‌چنین در صورتی که قصد دارید مقاله‌ای را در یک مجله خاص به چاپ برسانید می‌بایست از رتبه مجله در بین مجلات مشابه اطلاع داشته باشید. فاکتورهای گوناگونی می‌توانند در این مسیر شما را یاری کنند که یکی از آنها رتبه بندی مجلات بر اساس quartiles یا همان چارک‌ها می‌باشد. ابتدا باید تعریف شاخص quartiles و اینکه چگونه مجلات بر اساس آن طبقه‌بندی می‌شوند را بدانیم.

پایگاه نشر اطلاعات تامپسون رویترز سالانه ضریب خاصی را تحت عنوان Q یا Quartiles برای هر مجله اعلام می‌کند. این فاکتور بر پایه داده‌های ضریب تاثیر در هر دسته‌بندی موضوعی برای مجلات علمی و علوم اجتماعی محاسبه می‌شود.

البته یک موسسه دیگر هم (الزویر) به مجلات Q اختصاص می‌دهد. که به Q موسسه SJR هم شناخته می‌شود.

تفاوت تعریف شاخص quartiles با تعریف ایمپکت فاکتور:

ضریب تاثیر یا همان ایمپکت فاکتور (IF)، یک شاخص کمی برای مجلات است که به منظور ارزیابی و رتبه‌دهی مجلات به طور جداگانه، با توجه به تعداد استنادات به آن، مورد استفاده قرار می‌گیرد. (برای دسترسی به توضیحات بیشتر در مورد ایمپکت فاکتور می‌توانید به این آدرس مراجعه کنید.) در واقع ایمپکت فاکتور رتبه مجله را در زیرگروه تخصصی خود به طور دقیق نشان نمی‌دهد. برای اینکه بتوانیم در هر زیرگروه علمی مجلات را با توجه به تعداد مجله‌های موجود در آن رده‌بندی کنیم، باید از Quartiles یا همان تقسیم‌بندی مجلات به گروه‌های Q3، Q2، Q1 و Q4 استفاده کنیم. به عنوان مثال زمانی که یک مجله در تعریف شاخص quartiles رتبه Q1 را به خود اختصاص داده است، به این معنی است که این مجله از بین چهار چارک موجود در زیرگروه تخصی خود، در گروه چارک اول یا همان برترین چارک قرار گرفته است.

تفاوت دیگر در تعریف شاخص quartiles و تعریف ایمپکت فاکتور، در بازه نمره‌دهی است. به این صورت که نمره ایمپکت فاکتور بین یک هزارم تا سی متغیر است، در حالی که از نظر رتبه‌بندی quartile، یک مجله تنها میتواند رتبه‌های Q3، Q2، Q1 و Q4 را به خود اختصاص دهد.

نحوه محاسبه quartiles:

زمانی که شما تعدادی داده در اختیار دارید و می‌خواهید این داده‌ها را در چهار چارک تقسیم‌بندی کنید باید مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید: (فرض کنید داده‌های شما اعداد  2, 5, 6, 7, 10, 22, 13, 14, 16, 65, 45, 12 می‌باشند.)

• گام اول: داده‌ها را به ترتیب صعودی مرتب کنید. (2, 5, 6, 7, 10, 12 13, 14, 16, 22, 45, 65)
• گام دوم: تعداد داده‌ها را بشمارید و عدد به دست آمده را تقسیم بر 4 کنید تا لیست اعداد مرتب شده را به 4 گروه تقسیم کنید. (تعداد داده‌های مثال ذکر شده 12 عدد است، بنابراین در هر گروه 3 داده خواهیم داشت. 2, 5, 6 | 7, 10, 12 | 13, 14, 16 | 22, 45, 65 )

توجه: در صورتی که تعداد داده‌های شما عددی غیر زوج است شما می‌توانید اعداد را با یک تقریب رو به پایین تقسیم‌بندی کنید که ریسک محاسبات را کمی بالا می‌برد.

محاسبه quartiles برای ژورنال‌ها نیز طبق تعریف شاخص quartiles می‌تواند به روش بالا انجام گیرد؛ به این صورت که شما می‌توانید ایمپکت فاکتور مجلات را به عنوان داده در نظر بگیرید و عملیات مذکور را روی این داده‌ها تکرار کنید. بازه اول یا همان 25 درصد بالای ایمپکت فاکتورها به عنوان رتبه Q1، بیست و پنج درصد دوم و سوم داده‌ها به ترتیب به عنوان رتبه Q2 و Q3 و در نهایت 25 درصد نهایی داده‌ها (پایین ترین ایمپکت فاکتورها) به عنوان رتبه Q4 معرفی خواهند شد.

روش دیگری که برای تعریف شاخص quartiles و محاسبه آن معرفی شده و به نظر می‌رسد از نظر دقت کار از روش قبلی برتر است، به این ترتیب است که رتبه مجله را در زیرگروه تخصصی مربوط به آن (با توجه به شاخص‌های دیگر از جمله ایمپکت فاکتور و تعداد استنادات)، به تعداد کل مجلات موجود در زیرگروه تقسیم می‌کنند، سپس مجله‌ها را با توجه به عدد به دست آمده (Z)، به ترتیب زیر طبقه‌بندی می‌کنند:

• در صورتی که z عددی بین 0 و 0.25 باشد، رتبه اختصاص داده شده به مجله Q1 است.
• در صورتی که z عددی بین 0.25 و 0.5 باشد، رتبه اختصاص داده شده به مجله Q2 است.
• در صورتی که z عددی بین 0.5 و 0.75 باشد، رتبه اختصاص داده شده به مجله Q3 است.
• در صورتی که z بزرگتر از 0.75 باشد، رتبه اختصاص داده شده به مجله Q4 است.

به این ترتیب می‌توان گفت بهترین مجلات در هر زیرگروه تخصصی در تعریف شاخص quartiles دارای رتبه Q1 بوده و رتبه‌های بعدی مجلات به ترتیب با Q2 و Q3 معرفی می‌شوند و ضعیف‌ترین مجلات هر زیرگروه با رتبه Q4 نمایش داده می‌شوند.

این تقسیم‌بندی برای JCR و اسکوپوس انجام می‌گیرد.

نحوه دسترسی به شاخص Q:

همانطور که گفتیم دو نوع Q داریم:

1. Q متعلق به SJR. برای اطلاع از شاخص Q که توسط sjr ارائه می‌شود می‌توانید از سایت scimagojr.com استفاده کنید.
2. Q متعلق به JCR. برای اطلاع از شاخص Q که توسط jcr ارائه می‌شود هم می‌توانید از سایت jcr.clarivate.com استفاده کنید.