سرقت علمی و یا استفاده از کار شخص دیگر به عنوان کار خودتان، در دنیای علم و تحقیقات پدیده جدیدی نیست. این پدیده با اکتشافات جدید تکنولوژی که منجر به تشخیص هرچه آسان‌تر آن گشته است، توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. تا کنون سرقت علمی در چند نوع مختلف معرفی گشته است؛ با این وجود هیچ کدام از این انواع در دنیای تحقیقات قابل قبول نیست. انواع سرقت علمی می‌تواند از نوع کامل تا تصادفی متغیر باشد.
هنگام تشخیص سرقت علمی در یک متن، عمدی بودن یا اتفاقی بودن آن در نظر تصمیم گیرندگان نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. بنابراین یکی از مهم‌ترین مواردی که دانشجویان و محققان بایستی قبل از ایجاد یک اثر علمی مطالبی را در رابطه با آن آموخته باشند، سرقت علمی و انواع مختلف آن است.
انواع سرقت علمی
سرقت علمی یا همان plagiarism با توجه به میزان اهمیت آن و عمدی یا غیر عمدی بودن آن به انواع مختلفی تقسیم شده است که در ادامه به معرفی این انواع خواهیم پرداخت:
سرقت علمی کامل
سرقت علمی کامل بدترین نوع سرقت علمی است و زمان اتفاق می‌افتد که یک محقق نوشته یا تحقیق شخص دیگری را با نام خود برای چاپ شدن در یک مجله ارسال می‌کند. این کار عین دزدی و سرقت فکری است.
سرقت علمی بر پایه منبع
سرقت علمی ممکن است به علت انواع مختلف منابع اتفاق بیفتد. به عنوان مثال زمانی که محقق به منبعی استناد می‌کند که وجود خارجی ندارد و یا به یک منبع نادرست استناد می‌کند. همچنین زمانی که محقق از یک منبع ثانویه برای تحقیق خود استفاده کرده و تنها به منبع اولیه ارجاع دهند، نوعی از این سرقت علمی است.
در نهایت جعل داده‌ها و اطلاعات نیز نوعی از سرقت علمی است. منظور از جعل داده‌ها اعمال تغییر در نتایج کسب شده و یا حذف برخی از داده‌ها است. نتیجه منفی این نوع از سرقت علمی می‌تواند بسیار زیان بار باشد به خصوص زمانی که جعل داده‌ها در رابطه با تصمیمات پزشکی و داروسازی اتفاق افتاده باشد.
سرقت علمی مستقیم
سرقت علمی مستقیم زمانی اتفاق می‌افتد که نویسنده یک مقاله، متنی را عینا از تحقیقات شخص دیگری کپی کرده باشد و آن را در داخل گیومه قرار نداده باشد. این کار به این معنی است که نویسنده متن مذکور را از جانب خود اعلام کرده است. این مورد مشابه با سرقت علمی کامل است ولی به جای متن کامل قسمتی از متن در این نوع از سرقت علمی کپی برداری شده است.
این نوع از سرقت علمی نقض کامل قوانین آکادمیک محسوب می‌شود.
سرقت علمی از خود
سرقت علمی از خود یا سرقت علمی اتوماتیک یکی از انواع سرقت علمی است که در صورتی اتفاق میفتد که یک نویسنده از نکات و مطالب مهم سایر تحقیقات خود بدون اشاره به منبع استفاده می‌کند. بنابراین این نوع از سرقت علمی اغلب مربوط به نویسندگانی است که قبلاً مقالاتی را به چاپ رسانده باشند و امکان رخ دادن آن برای دانشجویان بسیار پایین است. شدت مجازات برای این نوع از سرقت علمی بسته به محتوای کپی شده متفاوت است.
سرقت علمی ترجمه یا تفسیر
این نوع از سرقت علمی به عنوان رایج‌ترین نوع سرقت علمی شناخته شده است و شامل استفاده از سخنان و تحقیقات دیگران با اعمال تغییرات اندک در آنها است. در این صورت حتی با وجود تغییر کلمات، ایده کلی متن ثابت است و جزو انواع سرقت علمی به شمار می‌رود. به علت این که دانشجویان اغلب به طور دقیق از مواردی که منجر به سرقت علمی می‌شود اطلاع ندارند، پیشنهادات و آموزش‌های مختلفی در این زمینه برای آنان ارائه شده است که ریسک ابتلا به سرقت علمی را کاهش دهند.
نویسندگی نادرست
نویسندگی نادرست به دو شکل ممکن است اتفاق بیفتد:
مورد اول زمانی است که شخصی در یک مقاله مشارکت کند ولی جواز این کار را در اختیار نداشته باشد. مورد دوم عکس آن است؛ به این شکل که شخصی جواز مشارکت در یک کار را دارد ولی در آن مشارکت نداشته است. این نوع از سرقت علمی نقض قانون در تحقیق به حساب می‌آید.
این نوع از سرقت علمی همچنین ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که شخص دیگری در راستای ویرایش کردن متن، تغییرات اساسی در آن به وجود آورده باشد. در این حالت توصیه این است که در زمان انتشار، این موضوع به اطلاع مشارکت کنندگان برسد، حتی اگر به عنوان نویسنده در فهرست نویسندگان قرار نگرفته باشند.
سرقت علمی Mosaic
تشخیص این نوع از سرقت علمی ممکن است بسیار مشکل‌تر از انواع دیگر سرقت علمی باشد. دلیل این امر آن است که در این نوع سرقت علمی ترکیبی از عبارات تحقیقات دیگر با تحقیقات خود نویسنده اتفاق می‌افتد. این نوع از سرقت علمی با عنوان سرقت علمی وصله دار نیز شناخته شده است.
سرقت علمی تصادفی
سرقت علمی چه از نوع عمدی و چه از نوع غیرعمدی دارای توجیه نیست و نتیجه هر دو آنها ممکن است در نهایت یکسان باشد. با این وجود سرقت علمی ممکن است تصادفی باشد. سرقت علمی تصادفی زمانی اتفاق خواهد افتاد که عبارتی به صورت اشتباهی، اهمال کارانه و یا غیر عمدی در داخل متن استفاده شده باشد. این نوع از سرقت علمی اغلب میان دانشجویان رایج است و از همین رو بایستی آموزش‌های آکادمیک و دانشگاهی روی این نوع از سرقت علمی توجه ویژه‌ای داشته باشند.
موارد ذکر شده 8 مورد از رایج‌ترین انواع سرقت علمی است که در جامعه تحقیقاتی اتفاق خواهد افتاد. آیا شما تا به حال در دام سرقت علمی گرفتار شده‌اید؟ آیا این موارد عمدی بوده است یا غیر عمدی؟ چگونه با این اتفاقات روبه رو شدید؟ در صورت امکان تجربیات خود را در این زمینه با ما به اشتراک بگذارید.
